Biavaivuan Na Relnak Aruang le Zumhawktlak Tiah Ka Ruahmi Laica Ṭial Thanhca (5)

Laimi nih kan media pawl kan soi bak hna. Cun nai ah ramdang um Chin mino pawl nih Kawlca kan rel kho lo, Laica in le thawngpang ṭhaṭhi in a um lo le kan ram kong thawngpang kan thei kho lo tiah an ti. Cun Lai media cu biavaivuan a tamtuk ti a si i keimah nih zumhtlak deuh tiah ka ruahmi thawngpang thanhca hna le zeiruangah biavaivuan thawngpang na relnak a ruang ka van langhter lai. 

1.      Tahchunhnak ah voi khat cu na ti hal I ti din ding na kawl ti ko u sih. Lam kam ah ai dilmi ti kha na hmuh I na din. Cun hi ti hi a thiang lomi ti hnawmtam a si tiah na soi. Na theih ve dingmi cu lam kam I ai dilmi ti cu ti hnawmtam a si ko lai. Ti thiang na duh ahcun ti thiang umnak tikhur silole tithawl kha na cawk a hau. Curuangah thawngpang kan relnak ah a dikmi thanhca le zumhawktlak thanca an si maw ti kha na hngalh a hau. Biavaivuan a ṭialmi pawl thanhca hna na rel ahcun biavaivuan lawngte na rel ko lai. Lam kam ti a thiang lo ruangah khan tikhur ti le tithawl ti kha an thiang lo na ti kho lo, na din dingah na fuhnak ti tu kha lam kal ti maw si tikhur ti dah si ti kha na theih a hau.

2.      Lai thanhca ah hin biachawkhlet le biavaivuan cu an tam taktak hrim ko. An um peng ko lai. Curuangah nangmah nih a dikmi thawngpang a ṭialmi thanhca le zumhawktlak thanca a simi pawl kha na theih a hau. Keimah nih zumhawktlak tiah ka ruahmi thanhca hna ka van langh ter lai.

1.     The Hakha Post (www.hakhapost.com) (Laica)

2.      The Chinland Post (www.thechinlandpost.info ) (Laica)

3.      Chinland Guardian (https://www.chinlandguardian.com/) (English)

4.      The Chin Express (www.thechinexpress.info) (Laica)

5.      The Chin Journal (https://chinjournal.com/) (Laica)

Hi thanhca 5 na rel ahcun hin cun tampi a tlinh ko cang. Cu bantuk in adang thanhca a si lomi bu CHRO (Chin Human Right Organization) tibantuk pawl hna nih khin a dikmi thawng an chuak lengmang ko. Curuangah thawngpang na rel tikah na relnak kha zumhtlak a si maw ti kha na theih a hau. Ti thian lonak ah na um ahcun ti thiang lomi na ding ko lai. 

U.S. Ṭhang Chin Mino le Kan Chin Ram/Miphun Tuanbia

Tutan BlackLivesMatter kong he pehtlaiin hlasak thiam Van Hlei Sung nih African American pawl tha kan pek tluk in kan Chin ram Paletwa kong tha pek ding a van chuahpi mi cungah Chin mino le upa nih kan herhmi tiah ka ruahmi a hung chuak. US um Chin mino tampi nih Van Hlei Sung a ruahnak cu an pompi lo. Asinain hi chungah hin hmailei Chin mi kan karhlannak a bawmh dingmi ka hmuhmi ka van ṭial lai.

Chin Cable Network Channel nih U.S. ah dirhmun I tlukruan lonak, khuasak ning I dantuknak, miphun thleidannak le Laimi dirhmun timi kong he pehtlaiin biaruahnak an ngeih mi ah biachimtu mino pakhat a simi Elly Ṭial nih Chin ram le Chin miphun tuanbia le sining a theih lonak kong a chim. Amah bantuk in US um Chin mino nih kan Chin ram le kan Chin miphun tuanbia le sining a thei lo mi kan tampi lai tiah ka ruah. Paletwa harnak hi cu atu nai hrawngin a rak chuak mi a si. Kan miphun nih kan temtuarnak hi kum 100 leng a sic ang. Kawl kuttang kan um hmanh hi kum 70 a luan cang. Curuangah Khrihfabu le CYO tibantuk pawl nih hin kan mino nih kan tuanbia kan sining an theih ve nak hnga ṭuanvo kan ngei tiah ka hmuh.

U.S. um kan sining le kan dirhmun zoh tikah cozah sianginn ah U.S. tuanbia le sining kong an cawn I Kan Chin ram le Kan Chin miphun kong cu cawnnak a um lo. Atu U.S. um Chin Mino tampi kan ram le kan miphun kong an theih lo zong hi an mawh lo. Cutikah kan Chin khrihfabu le CYO nih Laica cawnnak kan tuahmi lawng hi a za ti lo. Zeitindah kan miphun kong kan fa le kan theih ter hna lai tihi kan ruahchih a hau cang tiah ka hmuh.

Khatleikam ah, Mino pawl zong nih theih kan I timh ve a hau. Miphun dang tuanbia le sining vial va theih ngai I mah miphun tuanbia le sining vial theih lo hi cu ningzak ngai a si. Kan theih lo mi cungah kan nu le kan pa hi mawh phurh thlu ding an si lo. U.S. a phan mi Chin mi nu le pa tam deuh zoh hna u law catang le fimnak angei lomi tampi kan um lai. Hihi a ruang tampi a um. Curuangah mino pawl zong nih Nu le Pa rinh thlu loin kan miphun sining le kan ram kong cu theih kan I timh awk a si.

Curuangah Van Hlei Sung nih a chim mi khi a palhthlu lo, kan mah Chin mino I kan derthawmnak a langh ter I kan I zuam chin ding a si timi a ka hmuh ter. Cun Chin Khrihfabu le CYO tibantuk a dang bu hna nih hin biaknak kong lawng kan kalpi awk a si ti lo Chin miphun le Chin ram kan sining mino le ngakchia sinah kan phakter awk a si chih ve cang.

 

Iphone ah Laica Ṭ Khumh Ningcang

Iphone caah Laica khumh ningcang ka van in hrawmh ve hna. Ca, hmanthlak le video in ka van tuah i rak zul u law na thiam ko lai. Afawi te. 

Ca in, 

Setting >> General >> Keyboard >> Keyboards >> Add New Keyboard...>> Hindi (Latin) >> QWERTY >> Done. 

HI na tuah khawh in na ca ṭialnak keyboard ah khin Hindi (Latin) keyboard ah na thlen lai le a ngah cang lai. Ṭ na ṭial tikah khan sau deuh in T kha na hmeh lai le Ṭ na thlen lai. 

Hmanthlak in 

Step 1. Setting                              

   

Step 2. General   

Step 3. Keyboard      

Step 4. Keyboards

Step 5. Add New Keyboard...         

Step 6. Hindi (Latin)

Step 7. QWERTY                            

Step 8. Done   

Cunn na ca ṭialnak keyboard ah khan na kal lai. Na imessage, facebook, viber tibantuk na duhnak ca ṭial khawhnak khan kal. Kei facebook status ṭialnak ah ka kal.

Step 10. Hmanthlak chung i ka circle nak te khi hmet, cun, Hindi (Latin) timi ah khan chia. 

Ṭ na hmeh duh ahcun T kha saudeuh (1 second hrawng) in hmet law Ṭ timi na hmuh lai. Adih, Video in zoh na duh ahcun atang ah video in ka tuahnak a um. 

Video in hi ka hin zoh khawh a si. 

Atang video in a fian deuh lo si ahcun  Ka hi hmet law youtube ah zoh khawh a si.

Zei Ruangah Hi Thil Hi Ka Cungah A Tlun? timi biahalnak ah Arthur Ashe Bialehnak

Kum 1983 lio ah minthang Tennis tuk thiam Arthur Ashe cu a thinlung khuainak dingah thi an rawnnak ah HIV zawtnak a ngeimi thi an rawn sual i AIDS a ngei.

A thih lai ah a thapetu pawl nih ca an kuat, thazaang an pek. Cu chungah a thapetu pakhat nih Arthur Ashe cu biahalnak pakhat a tuah.

“Zeiruangah hme Pathian nih hin nangmah celngel cungah hi zawtnak hi a tlun ter hnga” tiah a ti.

Arthur Ashe nih tihin bialehnak a tuah.

Vawlei cung ahhin ngakchia million 50 reng lo nih Tennis an I celh.

Million 5 hrawng nih hin tha tein an cawn.

Ting 5 hrawng nih professional tiang phak dingin an I zuam.

Thong 50 hrawng lawng hi zuamnak taktak an phan.

Grand Slam cu thong 5 hrawng lawng nih an phanh.

Wimbledon cu minung 50 lawng nih phanh a si.

Semi-final cu minung 4 lawng phanh a si i

Final cu minung 2 lawng phanh a si.

Champion sil ka rak cawi lio ah khan, zeiruangah hme keimah celngel hi

Champion ka si tiah Pathian ka rak hal bal lo.

Cu ruangah atu zawtnak ruangah zeiruangah keimah celngel hi zawtnak

Na ka ngeih ter tiah Pathian ka hal ahcun a phung a si ti hnga lo.

tiah a leh.

Kan nunlam ah hin aho minung paohpaoh harnak cu kan ngei cio dih hna zeitin dah kan harnak hi kan ton timi hi a biapi mi a si.

Hlawh A Rak Tling Lomi Cathluan Raang - "White Paper"

May 17, 1945 ah British cozah nih Kawlram kong he pehtlaiin “Cathluan Raang” (“White Paper”) a chuah. Bogyoke Aung San hruainak tangah a ummi Fascist a duhlomi Bu (a neh hnu ah AFPFL ah a cang) nih cathluan raang cu an doh. Curuangah Kawlram a rak rami British cozah cu dirhmun harnak an tong, cun, kum 1946 ah London ah biaruahnak ngei kho ding tiang an phan. Adonghnak kum 1948 ahcun, Kawlram cu Commonwealth ram siloin a luatmi ram taktak ah a hung phan.

Cathluan Raang chungah ai telmi cabia hna cu atang lei bantuk in a si.

1.    (Kawlram hruaitu hna nih thimmi EC “Executive Council” bawmhnak he) Mangki bawi nih uknak caan karlak pakhat, Ram chawlehnak ai tunmer ṭhannak ding le ram serṭhannak (Hi lio ahhin ram cu a rawk cikcek cang), Kum 1948, May thla hlan ah thimnak tuah ding.

2.    1935 Burma Act in a rak chuak mi Kawl parliament nih vuanzichoh le cozah thar cu a thim lai I phunglampi thar zong ahran a ser lai.

3.  Adonghnak ah Kawlram luatnak a hmu lai nain (Australia le Canada bantuk) British I commonwealth chungtel mahteh ukmi ram phun in a si lai.

Cathluan Raang - "White Paper

Dominion ram (Commonwealth chungtel ram luatnak siloin luatnak taktak hmuh nakin) pakhat in dirnak kongah hin peng ṭhenkhat (tch. Shan Peng) an i tello mi pawl hi Fascist duhlo mi bu le kawl phunṭanh hruaitu dang hrangah dolh ding a rak har. Kum 1945, October thla ah Mangki bawi Sir Reginald Dorman-Smith cu Rangoon ah a rak phan. Cu hlan deuh June thla zongah amah pumpak in a rak phan bal. Cathluan raang tlin ter dingah a rak phanh caah AFPFL (pha-sa-pa-la) he an i pah cang.  Hi buainak ruangah kum 1946 ah mangki bawi cu a kir ṭhan I British nih Kawlram cu riangrang tein thlah dingin timhlamhnak an ngei.

Hika ah hin a biapi mi pakhat cu British Rian Cozah (British labor government) nih Kawlram kal takin lungthlehnak an rak ngeih ah hin Kawlram ramchung kong ruang lawngah a si lo.

(a)   Kum 1945 ah thimmi Rian Party (Labor Party) hi mi rangdang va lak (colonialism) a duh lo I a do pengmi an si.

(b) Unite Kingdom nih hin India le Palestine buainak kong ah a tawlrel kho ti lo. Cu lio I Kawlram kong hi thil fate sawhsawh bantuk a si I Cathluan raang a tlin khawh le tlin khawh lo kongah a biapi tukmi a rak si lo.

Cathlun rang hi cohlan rak si seh law Kawl ram hi Malaysia le Singapore bantuk lamthlur kha a zul ve ding a si. UK company pawl Kawlram ah hram an bunh ṭhan lai I 1950 hrawngah luatnak a hmu ding dirhmun a si. (Mah hi lam I Kawlram hrangah a ṭha deuh kho zong a si I a chia deuh kho zong a si). Hitihin rak si sual sehlaw ram chungah colonial nawlngeihnak a domi communist pawl ral a tho kho mi a si. Cold war chungah Kawlram ai tel chih fawn hnga. Hi cathluan ning in hin sisehlaw cu “Kawlram” le Schedules Area (Shan ram, Kareni ram, Chin ram, Karen ram le Kachin tlang ram) ram karlak ah hin zei tindah pehtlaihnak a um lai ti cu a ruah lawng kan ruah khawh mi thil a si. 

Credit – Lostfootsteps

Kawlram State Counselor Cathluan Chuahmi ah Ka Hmuhning

- Kawl ralkap vanlawng kahnak ruangah Chinmi 20 leng an thi cang i Paletwa chung lawngah ralzaam dirhmun in a um mi minung 1,000 leng an si cang. Kawl ram state counselor nih Covid-19 in minung 1 a thih ah khan ngaihchiatnak bia a chim colh nain Chin mi 20 leng Kawl ralkap kut in kan thih lio ah zeiruang ah a holh hnga lo ka ti lioah cathluan pakhat a van chuah. A cathluan chuahmi chungin 

1. Paletwa um mi harnak le bawmhnak tuahnak kong a langhter. 

2. Paletwa a daih ṭhan khawhnak hnga an i zuamnak kong a langhter. 

3. AA a dohtu Kawl ralkap pawl a conglawmh hna. 

4. Hi dohnak kong ruangah a thimi, hliamhma pumi le an chungkhar hna caah bawmhnak a tuahnak lai kong. 

5. Daihnak a sernak lai kong a nolh chap.

AA dotu pawl a simi Kawl ralkapa conglawmh mihna cu ka lung a si lo ngai. Kawl ralkap nih hin AA a dohnak ah Chin mi umnak khua chungah bom a thlak in a doh hna. Hi ruangah a thi mi 20 leng kan si 1,000 leng ralzam an si.

Atu bantuk in a conglawmh hna tikah Rakhine ralkap AA a thih khawhnak dingah hin Chin mi kan thih zong ah a poi lo tinak maw a si hnga? AA ralkap hi Chin khua an va luh tikah hriamtlai lo khuami nih cun zeitin dah an kham ngam hna lai? 

tahchunhnak ah Khua chungah AA ralkap 5 um hna sehlaw kha AA ralkap 5 thahnak dingah Chin miphun umnak khua ningin bom thlak i thah ding zong kha a poi lo tinak a si hnga. Kha AA ralkap 5 thihnak dingah Chin mi an thih le hliamhma an put le ralzaam an si lai ding kha a poi ah an chia lo tinak a si.

Cu a tuahtu cu Aung San Suu Kyi nih a thangṭhat hna.

Hriam tlai lo minung khuami (civilian) himnak maw a biapi deuh a sualmi minung thah khawh khi dah si? (AA hi an sual ka ti duhnak a si lo)

Covid-19 i Ruunvennak

Hi thil 5 tuah in nangmah le nangmah siseh na pawngkam zong i chawnhnak a zawr ter deuh lai.

1. Na kut thiangten i ṭawl lengmang
2. Na khuh or na hathio tikah na kiu in i kham.
3. Na hmai i tong hlah.
4. Midang pakhat he pe 3 (3 feet) hlat ah um i zuam.
5. Na dam pah lo si ahcun khoika hmanh kal loin inn ah um.

Kum 73 nak Ramkomh Ni (ပြည်ထောင်စုနေ့)(Union Day)

Ramkomh Ni timi cu Kawl, Kachin, Shan le Chin kan um ṭi hna lai le rianrang tein British uknak kuttang in luatnak kan hmu lai ti ruahchannak he minsen rak ṭhut mi Ni a si. Hi hnatlaknak minsen ṭhut mi cu Panglong Hnatlaknak (Panglong Agreement) ti cu a si i hi ni hi Ramkomh Ni cu a si.

Mah hnatlaknak kan rak tuah ruang ah hin kum 73 chung Kawl kuttang ah um in sianginn ah kan Chin tuanbia cawng loin Kawl tuanbia kan cawng, kan caholh cawng loin Kawl caholh kan cawng, Kan nunphung cawng loin Kawl nunphung kan cawnnak aruang cu a si. Kawlram sianginn tangcheu in University -College tiang zoh u law Kawl miphun tuanbia, caholh, sining, an nungphung lawngte a si lai, Kawl a si lomi caholh, tuanbia, kan sining le kan nunphung te pawl cawnnak hmuh ding a um tuk lo. Kan ID ah Kawlca in ṭial a si. Kawl ca hi ka ca asi tiah rak cawn a si. Hi pawl zoh tikah Kawl nih Kawlca, Kawl nunphung, Kawl tuanbia le Kawl sining lawngin cawn in taang seh ti an duh i Adang miphun caholh, sining, nunphung le tuanbia hi tlau seh ti an duh a fiang.

Ramkomh dingin hnatlaknak minsen ṭhutmi Panglong hnatlaknak No.5 nak ah hin tualchung uknak (Kan mah le kanmah i uknak- Full autonomy) hi sermi ramkomh nih hnahnawhnak a pek lo dingin tuahmi biatlang a si. Atu ahcun Kawl nih kan Chinram ah an duh ning paoh in tuah a si. Atu ah hin Chinram ah a kan uktu ding thimnak nawl kan ngei lo. Tahchunnak ah Salai Ngai Sak khi Chin mipi nih amah he a party CNLD he thim hmanh u sih law, NLD nih ram pumpi huap in cozah a ser khawh si ahcun a duhmi minung paoh Daw Aung San Suu Kyi nih nang Chinram uktu Chief Minister va ṭuan a ti khawh ko (Atu Rakhine ramṭhen le Shan ramṭhen ah hmuh khawh a si. Ramkhine le Shan mipi nih an miphun Party an vote I teinak an hmu nain atu a uktu khi NLD minung an si). Rev. Dr. Hre Mang nih cun "Kawl miphun nih heh mah nih hin in uk hna seh tiin a kan pekmi kan si rih"tiah a chim. Kawl nunphung, kan phunglam le Kawl sining tangah kan um rih hi fiang tein a lang.

Hi Ramkomh Ni a chuah khawhnak hi Kawl, Shan, Kachin le Chin tiin minung 23 nih minsen rakṭhut mi a si. Anmah hi atu Kawl ram a chuah khawhnak hrambuntu minung (Founding Fathers) hna cu an si. Kanmah Chin in minung pathum kan I tel I Tidim in Pu Thawng Za Khup, Falam in Pu Hlur Hmung le Halkha in Pu Kio Mang hna an si. Atu ah hin Kawlram sertu hi Bogyo Aung San Lawng nih a ser tiphun I chunvor in langhter a si I dang pawl hi hnu lei ah ben dih an si. Aung San milem an ser peng kip ah hun an timh. Aung San hi Kawl miphun hrang ahcun chuanvor phu a si ko nain midang miphun hrang ahcun chim awk a um tuk lem lo.

Kan nih Chinmi hrang ahcun Ramkomh Ni hi Kawl kuttang ah kanmah tein kan rak i pek Ni a si. Kan caholh, kan tuanbia, kan sining le kan nunphung vialte kum 70 leng cawng loin le karhter loin a kan chiatu Ni a si.

Panglong Hnatlaknak (Panlong Agreement-English, Chin, Burmese) ka van telh chih i na duh cun rak i DOWNLOAD ve te. (Lai khi cu keimah leh mi a si i a palhnak um cun keimah mawh a si.) 

Panglong Agreement PDF (English, Chin, Burmese)

BACI Sinah Daw Aung Sung San Suu Kyi Biacah

February 08,2020, Indianapolis, USA ah BACI (Burmese American Community Institute Inc) nih a tuahmi 73rd Myanmar Union Day ah Daw Aung San Suu Kyi nih video clip in biachimnak a tuahmi a kuat hna.

LGBT Sinah Cakuat

United Kingdom um mi sinah Franklin Graham hi ngeihkhat duhnak (homosexuality) kongah ca a kuatmi hna a si. Ngeihkhat duhnak hi sual a si maw tiah cun sual a sinak le hi sual hi lih kan chim mi, nek kan neihmi le sualnak dang kan tuahmi he ai khat mi sualnak a si kha a langhternak cakuat a si.

Laica in ka lehmi a si I palhnak a um kho mi a si.

UK I ummi LGBTQ Community Sinah Cakuat

Thenkhat nih UK ka ratnak hi nan community sualphawt dingah a ra tiah nan ti. Adik lomi a si, Ka ratnak cu thawngtha chim dingah a si. Pathian nih Uk um mi an dawtnak hna kong le misual mi hna khamh awk ah Jesuh vawlei ah a ratnak kong thawngtha chimphuan dingah ka ratnak hi a si.
Abiapi mi cu Pathian nih ngeihkhat (homosexuality) hi sual in a hmu maw hmu lo ti hi a si. A phi cu “Yes” sual a si ko. Nain Pathian cu kha nakin thuh deuhin akal, kan dihlak keimah telh in a sualmi lawngte kan si. Bible nih minung hi a sualmi lawngte kan si I cu sualnak cun ngaihthiamnak le thianhnak a herhmi kan si tiah a ti. Sualnak I aphi chuak cu thlarau thihnak le Pathian he I hlatnak a si.

Cu ruangah pei Jesuh Khrih a ratnak a si cu. Kanmah hrangah sualnak a ing, vawlei kha sual phawt dingah a rat tung lo. Veilam cungah a nunnak pekin hi vawlei khamh awk ah pei a rat a si kha. Kan sualnak kal takin amah kha kan zumhnak he kan cohlan ahcun a kan ngaihthiam lai I amah chungah nunnak thar le zungzal nunnak a kan pek lai.

Mipi sinah ka chim duhmi cu aho paoh hi ngaihthiam khawh kan si i Pathian he pehtlaihnak ngeih khawh kan si dih. Cucu thawngtha a si. Mah hihi vawlei cung dihlak nih kan kawl cuahmah mi ruahchannak cu a si. UK zong US zongah biaknak zalonnak le zalong tein biachimnak kan ngei. Aho he hmanh ralchanh in biachim dingin UK ah ka ra lo, aho ca paoh a simi thawngtha chim dingin ka ra. Huatnak he ka ra lo, dawtnak he ka ra.

LGBTQ community chungin aho paoh Bible chungin Pathian bia ka chim dingmi ngaih dingin kan sawm hna. Lunglawm tein kan in don hna.

Franklin Graham

NGAKNU DAWH

Zinglei ah a chuakmi nika bantuk in
ai dawhnak cu a khamkhotu an um lo.
Ka sining cu tikhal hang bantuk in
A zawrtlau I a hmai ah ka luang.

Ai uahnak siangpahrang thutden le
Nika bantuk in a cermi ai dawhnak a ralbawi hmai ah
Nipangpar bantuk a simi ka duhnak he
Zeitindah mansung loin ka dir ngam lai.